حمد و سپاسگزاری

بسم الله الرحمن الرحیم

الهی أنطقنی بالهدی و ألهمنی التقوی

تفسیر سوره­ ی حمد که از کودکی آن را می­ آموزیم و دست کم شبانه روز 10 بار این سوره را می­خوانیم. از دنیا هم رفتیم این سوره را دیگران برای ما میخوانند.

در اسلام به یک طریقی طراحی شده است که ما نماز بدون سوره حمد نداریم.

افتتاح کتاب خداست. مادر کتاب خداست (ام الکتاب). چکیده کتاب خداست. همه ­ی قرآن شفا هست ولی سوره حمد خط ویژه دارد. همه قرآن نجات هست ، سوره حمد یک خط ویژه است. باید سوره مبارکه­ی حمد را بیشتر بشناسیم و از مضامین آن مطلع باشیم.

لطفاً مطالبی را که می­شنوید برای اهالی منزل بازگو کنید ، همان طور که در گذشته سنت این گونه بوده است ، حداقل برای ده نفر بازگو بفرمائید.

حمد یعنی شکر و سپاس خدا و نشان دهنده­ی این است که شکرگزاری در پیشگاه خداوند چه اهمیتی دارد. روزی چند مرتبه دست به آسمان بلند کنیم و خدا را شکر بنمائیم. از امام معصوم سوال شده بهترین جمله شکرگزاری چیست؟ فرمودند : « همین جمله الحمد لله رب العالمین. »

سوره حمد هفت آیه دارد به تعداد آسمان­ها، به تعداد زمین­ها، به تعداد روزهای هفته، به تعداد طوافی که طواف کنندگان می­کنند. به تعداد سعیی که بین صفا و مروه انجام می­شود، به تعداد سنگ­هایی که حاجیان به شیطان­ها می­زنند. معلوم می شود این عدد 7 یک عدد خاص است.

آیه اول: بسم الله الرحمن الرحیم. به نام الله خدایی که رحمان و رحیم است. امام صادق (ع) درباره رحمان و رحیم اینطور به ما یاد دادند : « رحمان یعنی همه را دوست دارد، رحیم یعنی مؤمنان را برای همیشه دوست دارد ، تا بلندای قیامت و تا بهشت. »

بسم الله الرحمن الرحیم: یعنی خدایا به قصد تو برای رضای تو این کار را شروع می­کنم. به ما فرموده­اند تمام کارهایتان حتی غذا خوردن، خوابیدن، سفر، شروع کار را با بسم الله شروع کنید.

« صبغة الله » ( سوره بقره – آیه 138 ) کلمه ای در قرآن است به معنای رنگ خدایی ، به کارهایمان رنگ خدایی بزنیم. استاد قرائتی مثال می­زنند و می­فرمایند : « می­خواهید یک مجموعه­ی چینی بخرید 140 پارچه ، ولی همه­ی اینها یک آرم دارد که در پشت تمام ظرف­ها وجود دارد و آن آرم کارخانه است. « بسم الله الرحمن الرحیم » یعنی من به همه­ی کارها چه کوچک و چه بزرگ ، مادی یا معنوی آرم خدا را می­زنم. می­خواهم بخوابم ، برای خدا می­خوابم. می­خواهم غذا بخورم ، برای خدا غذا می­خورم، درس را برای خدا می­خوانم. این یک معنای « بسم الله » است.

یک معنای دیگر « بسم الله » یعنی به کمک خدا ، هر چند که کار ما با فکر و برنامه ریزی و مشورت باشد ، ولی نمی دانیم عاقبت کارمان چطور می­شود. « بسم الله » یعنی خدایا کمک و قدرت علم و لطف تو بی نهایت است. خدایا کمکم کن ؛ مثلاً در مورد ازدواج بعد از مشورت و گفتگو و مشاور بازهم نیاز به کمک خداوند داریم.

بسم الله ← معنای دوم ← به کمک خدا

معنای اول ← به رنگ خدا ← برای خدا

معنای دیگر یعنی با توکل به خدا و تکیه بر خدا می کنیم . امامان ما می­فرمودند : « بسم الله الرحمن الرحیم  را زیبا بنویسید و حس زیبایی داشته باشید.» حدیث همه­ی کتاب های آسمانی با این جمله شروع شده ، همه سوره های قرآن با این جمله شروع شده ، بجز سوره توبه که با برائت شروع می­شود که بسم الله الرحمن الرحیم ندارد .

حدیث: « موقع سخن گفتن با بسم الله شروع کنید که سخن شما مبارک می شود. »

حدیث: هر کاری که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز شود ادامه دار و ماندگار خواهد بود. به بچه ها بیاموزیم که هر کاری را با بسم الله شروع کنند.

امامان ما در نمازهایشان بسم الله الرحمن الرحیم را با صدای بلند می­گفتند.

بعضی از اهل سنت وقتی سوره را می­خوانند ، بدون بسم الله می­خوانند ، ولی شیعه حتماً باید سوره ها را با بسم الله بخواند . ما حدیث داریم که بسم الله تاج سوره است.

به نام الله خدایی که همه را دوست دارد ، گنهکارها را هم دوست دارد ، به همین خاطر است که توبه آنها را قبول می کند.

آیه دوم: « الحمد لله رب العالمین »

اگر کسی به ما لطفی کند و هدیه­ای بدهد ما تشکر می­کنیم. ( به زبان عربی می­شود شکر) وقتی زیبایی و عظمت می­بینیم چه می­کنیم ؟ مثلاً خط زیبا یا صدای خوب می­بینیم ، تعریف و تمجید و ستایش و ثنا می­گوییم ؛ مثلاً عجب خطی است.

مثلاً تابلوی عصر عاشورای استاد فرشچیان را می بینیم.

ما انسان­ها وقتی زیبایی یا عظمت می­بینیم ، ستایش می­کنیم که به زبان عربی می­شود مدح. وقتی کسی لطف می­کند شکر می­کنیم و وقتی زیبایی و عظمت می­بینیم مدح می کنیم. اگر شکر و مدح را در هم ادغام کنیم کلمه­ی حمد پدید می آید. در ترجمه فارسی زیر کلمه­ی حمد سپاس (شکر) و ستایش (مدح) نوشته شده است.

معنای آیه 2: همه سپاس و ستایش­ها مخصوص خداست. هر نعمتی که بر ما برسد سرچشمه­ی آن الله است. ولو اینکه پدر من به من پولی بدهد ، ولی من می­دانم این پول را خدا به او داده است. هر نعمتی از هر راهی به دست ما برسد ،  سرچشمه­اش خداست و هر زیبایی و هر عظمتی بدست هرکسی ایجاد شود ، خالق اصلی آن خداست.

همه شکرها و همه­ی مدح ها مخصوص خداست.

رب: این کلمه حداقل 90 بار در قرآن آمده ، بعد از الله بیشترین اسم خداوند کلمه «رب» است که در قران آمده است.

به معنای صاحب، مثل رب البیت: صاحب خانه. خدا صاحب و مالک ماست.

ما باید از مالک و صاحب خود تشکر کنیم. خدا نه تنها صاحب ماست ، بلکه رب العالمین است. پس سپاس و ستایش مخصوص صاحب دنیاست.

معنای دیگر رب عبارت است از پرورش دهنده ؛ یعنی کسی که یک عنصر ساده را رشد می­دهد و به کمال می­رساند ؛ مثل اینکه یک بذر را به شکوفه و به گل و به میوه تبدیل می­کند، خدایی که ما بندگان را به تکامل می­رساند. همه­ی عظمت ها و بزرگی­ها و زیبایی ها از آن خداست و برای لطف هایی که در حق من کرده شکر کنم و برای زیبایی­های خلقت او را مدح کنم.

آیه سوم: « الرحمن الرحیم » ، آنقدر مهم است که دوباره این دو صفت تکرار می­شود. « الرحمن »  یعنی اینکه همه را دوست دارد ، حتی آنهایی که قبولش ندارند. در دعای ماه رجب می­خوانیم ای خدایی که مهر می­ورزی ، به آنهایی که از تو نمی­خواهند ، حتی کسانی که خدا را قبول ندارند ، مورد لطف خدا قرار می­گیرند.

« رحیم » : مومنان را برای همیشه (هم دنیا و هم آخرت) دوست داری.

آیه چهارم: « مالک یوم الدین » ؛ صاحب روز جزا. دین دو معنا دارد : یکی به معنای شریعت، مقررات، قوانین. معنای دیگر دین به معنای جزا، پاداش و کیفرمی باشد . روزی در پیش داریم به نام روز جزا. صاحب آن روز خداست. البته صاحب دنیا هم خداست ولی چون به ما اختیار داده ما احساس می­کنیم ، خودمان همه کاره هستیم. نمرود به ابراهیم گفت : « من می­میرانم و من زنده می کنم . » ( سوره بقره – آیه 258 )

امام حسن مجتبی (ع) فرمودند : « پدرم امیرالمومنین وقتی نماز می­خواندند ، گاهی در نمازهایش به این آیه که می­رسید 100،  مرتبه تکرار می­فرمود و اشک می ریخت : « مالک یوم الدین » .

چه خوب است در نماز به این آیه که می­رسیم ، اشک بریزیم و به یاد قیامت بیفتیم .

صاحب روز جزا ← ما چون یادمان می­رود قیامت هست ، گناه می­کنیم . یکی از راه­های گناه نکردن یاد قیامت است .

آیه بعد : « ایاک نعبد و ایاک نستعین » ، پروردگارا ؛ تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می خواهیم.

امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه می­فرماید :  « پیامبران آمدند که راه درست پرستش را به ما یاد بدهند . » انسان به صورت خودجوش پرستش می­کند ، ولی گاهی معبود را گم می­کند و چوب می­پرستد، گاهی سنگ، گاهی ستاره، گاهی ماه را می­پرستد . گاهی خود ، گاهی شاه و گاهی پول می پرستد . انبیاء آمدند  تا مردم ، خدا را پرستش کنند ؛ چون کسانی هستند که ما را به بیراهه می­برند. ما در نماز تکرار می­کنیم و اعلام می­کنیم که پروردگارا ؛ تنها تو را می پرستیم.

ما در هر نماز این را می­گوییم : « خدایا تنها تو (نه دیگران که مخلوق و خود ضعیف و نیازمند) را می­پرستیم و فقط از تو کمک می­خواهیم . » حال اگر از کسی قرض گرفتیم آیا این کمک خواستن از خداست یا خلق ؟

امام فرمود : « اگر کسی بگوید ، اگر فلانی نبود ، گره از کار من باز نمی شد ، این شرک است. »

پرسید : « ای فرزند پیغمبر ؛ پس شما به ما یاد بدهید چطور بگوییم . » حضرت فرمودند : « این طور بگویید : اگر خدا نمی­خواست به دست فلانی گره از کارمن باز نمی شد » ؛ یعنی سرچشمه را فراموش نکنیم . فلانی هم یک انسان مثل من است ، او هم از ترس پشه داخل پشه بند می شود . همه توجه ما باید به خدا باشد . اگر خدا نمی خواست ، فلانی رقت قلب پیدا نمی کرد و به من قرض نمی داد . همه به خواست خداست.

آیه « اهدنا الصراط المستقیم » : اسلام به ما یاد داده که من نه ، ما همه دعا می­کنیم که برای همه دعا کنیم . خدایا ما را به راه راست هدایت فرما. حدود 200 بار در قرآن کلمه گمراهی (ضلالت) آمده است . همین طور که داریم راه می­رویم ، اشتباهی می­رویم ، به دوراهی های زندگی که رسیدیم ، نمی دانیم کدام را انتخاب کنیم و به کمک خدا احتیاج داریم . نمی دانیم صلاح ما در این انتخاب هست یا خیر.

فردی از امیرالمومنین (ع) پرسید : « یا ابا الحسن ؛ آیا شما در صراط مستقیم هستید یا نه ؟ » فرمود :  « بله » . گفت: « پس چرا باز این دعا را می­خوانید: اهدنا الصراط المستقیم ؟ »  فرمود : « برای از این به بعد  می خوانم » ، تا حالا درست آمدیم ، ولی نمی­دانیم بعد از این چه می شود . چقدر از انسان­ها بودند که در صراط مستقیم بودند ، ولی دست از راه حق برداشته و سراغ شیطان رفتند . چقدر در قرآن آیاتی آمده : « ءامَنوا ثُمَّ کَفَروا » ، کسانی بودند که ایمان آوردند و بعد از مدتی کافر شدند . انسان­ها همواره در معرض شیطان هستند .

صراط مستقیم یعنی چه؟ یک معنا راه متعادل است ، بعضی­ها نماز می­خوانند ، ولی درس نمی­خوانند ،  بعضی درس می­خوانند ، ولی نماز نمی­خوانند . بعضی نه درس می خوانند و نه نماز ، و ورزش می­کنند . بعضی غرق دنیا هستند ، بعضی غرق آخرت هستند ، بعضی در مادیات و بعضی در معنویات هستند.

اینها اشتباه است . صراط مستقیم یعنی به همه نیازهایی که خدا برای ما مشخص کرده توجه کنیم. هم به خانواده برسیم و هم به خودمان برسیم و هم به جامعه برسیم . هم به دنیا و هم به آخرت توجه داشته باشیم .

در قرآن 115 بار کلمه دنیا و 115 بار کلمه آخرت آمده است.

صراط مستقیم یعنی تعادل ، بعضی پیامبران و امامان را تا حد خدایی بالا می برند ، کسی هم می­گوید که امام صادق (ع) مثل بقیه بوده است ، هر دو در اشتباه هستند . حد تعادل مهم است ، باید شناخت­هایمان متعادل باشد . رفتارهایمان متعادل باشد . چه کسانی بودند که در زمان پیامبر (ص) در رکاب پیامبر(ص) جنگیدند ، بعد از پیامبر (ص) در کنار امیرالمومنین (ع) بودند ، ولی در کربلا نیامدند . امام حسین (ع) خودشان از او دعوت کردند ولی او نیامد . به دعوت امام زمان خودش پاسخ نداد .

هر صبح و شام باید از خدا بخواهیم که خدایا راه راست را به من نشان بده . هدایت هم دو جور است : یک هدایت به معنای راهنمایی ، و یک هدایت به معنای راهبری.

قرآن ما را راهنمایی کرده است ، خداوند دست ما را در دست ائمه (علیهم السلام) گذاشته تا آنها ما را راهبری کنند ؛ این یعنی هدایت راهبری.

اهدنا هدایت به معنای دوم است ، در زیارت جامعه کبیره در حق ائمه می خوانیم : « أَنتُمُ الصِّراطُ الأَقوَم » ، صراط مستقیم راه چه کسانی است؟ راه کسانی که نعمت به آنها داده یعنی خدا به همه نعمت داده است ؛ منظور چه نعمتی است ؟ نعمت ویژه داده است ؛ یعنی هدایت در راه مستقیم .

درآیه 69 سوره نساء آمده : « أَنعَمتَ عَلَیهِم » که منظور این چهار گروه هستند: 1) انبیاء 2) صدیقین 3) شهدا 4) صالحین .

« غَیرِالمَغضوبِ عَلَیهِم » یعنی نه مغضوبین « وَلاالضّآلّینَ » و نه ضالین و گمراهان .

برای حضور قلب دواهایی هست یک دوایش این است که به مفهوم آیات دقت کنیم.

خلاصه سوره حمد شفاست . اگر برای مرده ای 7 بار سوره حمد خواندید و مرده زنده شد تعجب نکنید.

سوره حمد را اسلام طراحی کرده  تا روزانه تکرار کنیم . اگر کسی ام الکتاب است ؛ یعنی چکیده و مادر قرآن . خلاصه مبحث امروز این شد :

بسم الله: به رنگ خدا، برای خدا، با کمک و توکل و تکیه بر خدا.

الرحمن: همه رو دوست دارد.

الرحیم: مومنان را برای همیشه دوست دارد.

مالک یوم الدین: یاد قیامت سازنده و بیدار کننده و در هر نماز یاد می­کنیم . یاد قیامت می­افتیم ، باید به فکر توشه باشیم.

وَ تَزَوَّدوا فَإِنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوی ( سوره بقره – آیه 197 )

توحید در عبادت: خدایا تنها تو را می­پرستیم و تنها از تو کمک می­خواهیم.

در قسمت هدایت به سه گروه رسیدیم که ان شاءالله  هفته آینده تبیین می­شود.

دانلود فایل متنی

جلسه ششم