پیامبر اکرم در سوره مبارکه ضحی
پیامبر اکرم در سوره مبارکه ضحی
جلسه سی و هفتم تفسیر موضوعی قرآن کریم- پیامبر اکرم و سوره مبارکه ضحی
🕌 شهرری، حرم حضرت عبدالعظیم (ع)- استاد سید جواد بهشتی
بسم الله الرحمن الرحیم
ماه ربیع ماه پیامبر اکرم (ص) است.آیاتی از قرآن که درباره تولد پیامبر آمده در سوره مبارکه ضحی است.
پیامبر اکرم (ص) در شهر مکه چشم به جهان گشودند.
پدر ایشان عبدالله با بانویی به نام آمنه ازدواج کرده بود و بعد از چند ماه عبدالله به سفر تجاری رفت.
در قدیم دو سفر تجاری داشتند یکی تابستانی ودیگری زمستانی…یکی به یمن و دیگری به فلسطین…
عبدالله که بین پسران عبدالمطلب بسیار عزیز کرده بود در سفر تجاریش از دنیا می رود و وقتی پیامبر ما چشم باز کرد، پدر نداشت.
خداوند پشتیبان یتیمان است. به دست همین یتیم بزرگترین تحول تاریخ رقم خواهد خورد.
رهبر فقید انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) هم یتیم بود و با مدد الهی بزرگترین انقلاب تاریخ را رقم زد.
سرپرستی پیامبر را مادرش آمنه بر عهده گرفت و بعد از چندی او را به حلیمه سپردند.در آن زمان مرسوم بوده برای اینکه بچه ها عربی فصیح را بیاموزند چند وقتی به صحرا می فرستادند و البته حلیمه وظیفه شیر دادن به حضرت را داشت و بعد از چند سال دوباره اورا به آمنه برگرداند.
در سن حدود شش سالگی با مادر برای زیارت قبر پدر که در مدینه بود، به همراه ام ایمن راهی سفر شدند.
حدود یک ماهی در مدینه بودند و با دایی هایشان که اهل مدینه بودند دیدار داشتند.
در راه برگشت حضرت آمنه بیمار شدند ودر روستایی بنام ابواء به خاک سپرده شدند.
سرپرستی ایشان را پدر بزرگشان عبدالمطلب برعهده گرفتند.
در هشت سالگی با وفات پدر بزرگ سرپرستیشان به عمویشان ابوطالب رسید.
تفسیر سوره ضحی را که اشاراتی به روزگار کودکی پیامبر دارد بیان می کنیم.
بسم الله الرحمن الرحیم…به نام خدایی که همه را و مؤمنان را برای همیشه دوست دارد.
وَ الضُّحَی…قسم به آفتاب وقتی همه جا را فرا می گیرد.
وَ اللَّیلِ اِذَا سَجَی…قسم به شب وقتی همه جا را می پوشاند وآرام می گیرد.
روز برای کار وفعالیت وشب برای خواب واستراحت است.
ما وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَ ما قَلَی…خدا پیامبر را ترک نکرده با او قهر نکرده ونسبت به او خشم نگرفته است.
مفسران نوشته اند ۱۵ روز یا ۳۰ روز یا ۴۵ روز وحی الهی قطع شده بود.
مشرکان گفتند: «خدا با پیغمبرش قهر کرده، خدا از پیغمبرش وداع کرده، خدا از دست پیغمبرش عصبانی است. به خاطر همین آیه نازل نمی کند.»
این سوره برای تسکین ودلداری پیامبر (ص) نازل شده است.
ما وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَ ما قَلَی…خدا رهایت نکرده واز دستت ناراحت نیست.
مثل اینکه گاهی خورشید را می فرستد وهمه جا را روشن می کند وگاهی خورشید را می گیرد وهمه جا تاریک می شود وهر دو هم خوب هست.
وحی الهی هم مدتی نازل می شود نشانه رحمت خدا و مدتی قطع می شود نشانه حکمت خداست.
در این سوره کوتاه ۱۱ مرتبه به پیامبر خطاب شده و خدا می فرماید که دوستت دارم و با تو قهر نکردم.
وَ لَلآخِرَةُ خَیرٌ لَکَ مِنَ الاولَی…ای پیامبر خدا در دنیا به تو لطف کرده و در آخرت الطاف خدا بیشتر و بزرگتر است.
بعضی مفسران این آیه را اینگونه تعبیر کردند که دنیا ۱۳ سال ابتدا پیامبری حضرت و در مکه است و آخرت آن ۱۰ سالی که مدینه بودند، می باشد.
ایشان می گویند یعنی دوره مدینه بهتر از دوره مکه خواهد بود. در مکه شما را مشرکان اذیت وشکنجه کردند.
اما در مدینه پیروزی های درخشان و توسعه در اسلام و فتح مکه اتفاق افتاد.
ای پیامبر غصه نخور که آینده درخشانی در پیش داری.
وَ لَسَوفَ یُعطیکَ رَبُّکَ فَتَرضَی…در آینده آنقدر خداوند به تو عطا می کند که تو خشنود شوی.
اسلام همگانی خواهد شد. دشمنان سیلی خواهند خورد.
آینده خوشی در انتظار توست.
در حدیث از امام باقر (ع) از امام سجاد (ع) از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده ایشان در مسجد از مردم سؤال کردند: «به نظر شما امیدبخش ترین آیه قرآن کدام است؟» و مردم گفتند: «این آیه: قُل یا عِبادِیَ الَّذینَ اَسرَفوا عَلَی اَنفُسِهِم لا تَقنَطوا مِن رَحمَةِ اللهِ»…حضرت فرمودند: «ولی اگر از من بپرسید، می گویم امید بخش ترین آیه این آیه است …وَ لَسَوفَ یُعطیکَ رَبُّکَ فَتَرضَی»
امیرالمؤمنین (ع) از قول پیامبر (ص) نقل می کنند: «در روز قیامت آنقدر من گنهکاران را شفاعت می کنم که خداوند خطاب می کند راضی شدی؟ و من هم میگویم رَضیتُ».
خداوند آبرویی به پیامبر اکرم داده که در قیامت از گنهکاران شفاعت می کند.
اَلَم یَجِدکَ یَتیمًا فَآوَی…وَ وَجَدَکَ ضالًّا فَهَدَی…وَ وَجَدَکَ عائِلًا فَاَغنَی…
این آیات در دوران سختی پیامبر نازل شده است. در دورانی که مشرکین مسلمانان را مسخره و شکنجه و تحریم می کنند. در زمانی که از سختی سینه پیامبر تنگ شده، آیه نازل می شود وخطاب به پیامبر می گوید به الطاف الهی در گذشته فکر کن.
آیا تو یتیم نبودی و ما مادر مهربانی به نام آمنه برایت فرستادیم. حلیمه را دایه ات قرار دادیم و پدر بزرگت که شریف ترین مردم مکه بود مربیت کردیم و ابوطالب را پشتیبانت کردیم. درست است که یتیم بودی ولی این همه پناه برایت قرار دادیم.
الآن هم که مشرکین اذیتت میکنند غصه نخور.
آیا خداوند تو را یتیم نیافت و به تو پناه نداد؟
تو راه بلد نبودی و اطلاعات نداشتی .ما تو را به مقام پیغمبری رساندیم. ما این علوم را به تو یاد دادیم. ما قصه ها وتاریخ را برایت بازگفتیم. ما علوم وسرگذشت انبیاء را برایت گفتیم.
تو گمشده بودی، ما به تو راه را نشان دادیم.
الآن تو راهنمای جمعیت زیادی در دنیا شدی. بدان که باز هم دلهای مردم را به سوی تو متمایل خواهیم کرد.
وَ وَجَدَکَ عائِلًا فَاَغنَی…تو ندار وفقیر بودی
دل یک بانوی ثروتمندی به نام خدیجه را به تو متمایل کردیم.
خدیجه بانوی طاهره و پرهیزکار و ثروتمند و سرشناسی بود.
خداوند مهر تو را دل آن بانو گذاشت تا همه داراییش را با کمال فروتنی تقدیمت کند.
پیامبر قبل از اسلام برای ضعفا و بیچارگان خرج می کردند و بعد اسلام برای مسلمانان و توسعه و پیشرفت اسلام هزینه می فرمودند.
پیامبر ما به قدرت های خارجی و سرمایه داران متکی نبود و تمام اتکاشان به الله بود.
خدا در ادامه آیات می فرماید: «منتها باید قدر نعمت هایی که به تو عطا کردیم را بدانی».
فَاَمَّا الیَتیمَ فَلا تَقهَر..وَ اَمَّا السّائِلَ فَلا تَنهَر…وَ اَمّا بِنِعمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث…
ای پیامبر الآن یک موقعیتی پیدا کردی.
حدیث داریم کسی که پول ندارد وقتی به پول رسید وقت امتحانش است.کسی که قدرت ندارد وقتی به قدرت رسید امتحان می شود.
ای پیامبر حالا که به این موقعیت رسیدی اگر یتیمی نزد تو آمد رو برنگردان. لذا پیامبر عزیز ما هرگاه چشمش به یتیم می افتاد اشکش جاری می شد.
پیامبر عزیز می فرمودند: «کسی دست نوازش بر سر یتیمی بکشد، به تعداد هر مویی که از زیر دستش رد شود، نوری به قلبش می تابد و در حدیث دیگر هر مویی که از زیر دستش رد می شود حسنه ای برایش نوشته می شود.»
درس این آیه برای ما این است که در زندگیمان سهمی برای یتیمان قرار دهیم.
وَ اَمَّا السّائِلَ فَلا تَنهَر.. سائل را از خودت دور نکن…سائل دو معنا دارد: یکی سؤال کننده و دیگری فقیر…کسی که سؤال علمی یا فقر مالی دارد هر دو را شامل می شود.
و در آخر خدا می فرماید: «حالا که علوم مختلف را به تو آموختیم و علم لدنی به تو یاد دادیم، اگر کسی سؤال علمی داشت، خلق تنگی نکن و او را نران و به او پاسخ بده و همچنین اگر فقیری دست دراز کرد و از تو کمک خواست سائل را رد نکن.»
روزی سائلی به مسجد آمد و درخواست کمک کرد، کسی چیزی برای کمک نداشت. پیش پیامبر آمد ایشان هم چیزی نداشتند، ولی او را به خانه دخترشان راهنمایی کردند.
گاهی انسان ممکن است کمکی از دستش بر نیاید ولی در عوض می تواند واسطه شود و باعث رسیدن سائل به دیگری شود.
آنهایی که دست دراز می کنند ممکن است بعضی بی نیاز باشند ولی امامان ما به همه سائلان کمک می کردند شاید بین آنها محتاج واقعی باشد.
کسی از امام حسن مجتبی (ع) سوال کرد چطور شما به همه سائلان کمک می کنید؟ ایشان در پاسخ فرمودند: «من به درگاه خدا سائلم و می خواهم مرا رد نکند، پس هر سائلی می آید رد نمی کنم.»
وَ اَمّا بِنِعمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّث…ای پیامبر نعمتهایی که خدا به تو داده را به زبان بیاور.
بعضی ها فقط نداری ها را می گویند.
پیامبر فرمودند: «خداوند دوست دارد نعمتهایی که به بندگانش داده اظهار کنند. (به زبان بیاورند وقدردانی کنند)
از این سوره می آموزیم که رهبران جامعه بشری خودشان باید رنج کشیده باشند.
کسی که ناز پرورده و در ناز نعمت بوده به درد رهبری نمی خورد. رهبر باید درد کشیده و رنج آشنا باشد؛ مثل امام خمینی (ره) و امام خامنه ای (حفظه الله)
خدایا بحق پیامبرت جهان را برای تشریف فرمایی منجی آماده و همه ما را از یاری رسانان ایشان قرار بده.
