قرآن و مسئولیت در قبال تاريخ

قرآن كتاب آسماني و برنامه زندگي ما مسلمانان و نقشه راه است. پيامبر بزرگ اسلام( صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) به خصوص در ماه‌هاي پاياني عمرش بارها مسلمانان را تا برپايي قيامت به تمسك به قرآن به عنوان ثقل اكبر و اهلبيت(عليهم السلام) بعنوان ثقل اصغر، سفارش فرمود و آنان را به بازخواست در روز قيامت هشدار داد. در سخنان معصومين( عليهم السّلام) هم مي‌خوانيم كه قرآن در روز قيامت به صورت فرشته‌اي وارد محشر شده و از بعضي شفاعت و از برخي شكايت خواهد كرد.

حال سؤال مهم اين است كه ما در برابر اين ميراث گرانبها چه وظايفي داريم؟ بهتر اين است كه از خودش بپرسيم كه، اي فرشته خوب خدا، از ما چه انتظاري داري؟ با نگاهي به آيات اين كتاب نجات بخش و سعادت آفرين، با اين پاسخ‌ها روبرو مي‌شويم.

1. قرائت: بخوانيد (اِقرَء، اِقرَءوا)

قرآن به معناي كتاب خواندني بيش از هر كتابي در تاريخ بشر خوانده شده و مي‌شود و اين تدبير الهي است كه مسلمانان با خواندن اين كتاب، رابطه معنادار و عميق با آن برقرار كنند. مي‌پرسيم:

چگونه بخوانيم؟ مي‌گويد: با طهارت (لا يَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرون )⁽¹⁾، جدّي: (خُذ الكِتابَ بِقُوَّه)⁽²⁾

مي‌پرسيم چقدر بخوانيم؟ مي‌گويد: تا توان داريد( فَاقرَءوا ما تَيَسَّرَ مِن القُرآن)⁽³⁾

مي‌پرسيم چه وقت بخوانيم؟ مي‌گويد: صبح‌ها (و قُرآنَ الفَجر)⁽⁴⁾، شب‌ها (يَتلونَ آياتِ اللهِ آناءَ اللّيل)⁽⁵⁾، قبل از نماز (اُتلُ ما اُوحِيَ اِلَيكَ مِن الكِتابِ و اَقِمِ الصَّلوه)⁽⁶⁾

2. تلاوت: پيوسته و به ترتيب بخوانيد( اُتل)

به گفته بسياري از مفسران بزرگ قرآن كريم مثل علامه طباطبايي چينش آيات و سوره‌ها به فرمان خدا صورت گرفته و اين نظم ، نظمي آسماني است، با سوره حمد آغاز و با سوره ناس پايان مي‌پذيرد. به اين ترتيب و پيوسته خواندن قرآن را تلاوت مي‌گوئيم. انتظار قرآن از ما ختم اين كتاب است يعني از آغاز تا پايان اين كتاب مقدس را با همين ترتيب بخوانيم، چرا كه به تمام موضوعات و مسائل مادي و معنوي، فردي و اجتماعي، دنيايي و آخرتي ما در اين كتاب توجه شده. اگر بخشي از كتاب را بخوانيم و بخش‌هاي ديگر ناخوانده بماند، مسلمان‌هاي تك بعدي بار خواهيم آمد.

3. ترتيل: با دقت بخوانيد (رَتّل)

خواندن‌هاي ما متفاوت است. گاهي كتابي را از روي ناچاري مي‌خوانيم. گاهي از روي بي رغبتي مطالعه مي‌كنيم. گاهي براي نمره و مدرك، كتاب و نوشته‌اي را مي‌خوانيم، اما گاهي مي‌شود عاشقانه و با عطش به سمت كتابي مي‌رويم. چندين و چند بار مطالعه مي‌كنيم، باز به دنبال خواندنش هستيم. كتاب را از خودمان دور نمي‌كنيم ، به ديگران معرفي مي‌كنيم ، شيريني‌هاي كتاب را بيان مي‌كنيم. به خواندن با انگيزه و دقت، ترتيل مي‌گوييم. قرآن چنين انتظاري از ما دارد.

4. استماع: به من گوش كنيد (فَاستَمِعوا)

خواندن اثري دارد و گوش دادن اثري ديگر. گاهي مطلبي را كه خوانده‌ايم وقتي گوش مي‌كنيم براي ما طراوت و تازگي ديگري دارد. نكته‌ها و پيام‌هاي جديدي در گوش دادن است كه در خواندن نيست انتظار قرآن از ما اين است كه وقتي قرآن خوانده مي‌شود همه جا سكوت باشد. همه به اين نغمه آسماني دل بسپارند(و اِذا قُرِيَ القُرآنُ فَاستَمِعوا لَهُ و اَنصِتوا لَعَلَّكُم تُرحَمون)⁽⁷⁾

5. تدبّر: در آيات من بينديشيد

قرآن ، كلام خداست و به قول امام علي(عليه السّلام) حاوي امرها ، نهي‌ها ، تشويق‌ها ، هشدارها ، قصه‌ها  مثل‌ها و گفتگو‌هاست. جنس قرآن از كلام است ما وقتي با كلامي روبرو مي‌شويم ابتدا بايد بفهميم سپس در آن بينديشيم و در گام بعدي در دل و جان خويش ، تأثير بخشيم و در رفتار و عمل به نمايش بگذاريم.

اين كتاب حاوي 114 سوره ، 6.236 آيه و نزديك 78.000 كلمه است كه همه مسلمانان جهان موظفند ترجمه اين كلمات و آيات را به زبان خود بياموزند و خود را براي تدبّر و انديشه آماده كنند. كارشناسان مي‌گويند اگر كلمات تكراري قرآن را حذف كنيم به 11.000 كلمه مي‌رسيم كه 1.000 كلمه از اين 11.000 كلمه حدود 80% قرآن را تشكيل مي‌دهد. اگر ما طي برنامه‌اي چند ساله براي مخاطبان خود كه دانش‌آموزان هستند اين هزار كلمه را آموزش دهيم يك گام جدّي به تدبّر نزديك شده‌ايم . البته تدبّر هم روش و ساز و كار خود را مي‌طلبد و نيازمند آموزش و تمرين است.

فرازهاي مهم قرآن كه انتظار مي‌رود در آنها بينديشيم:

•  قصه‌ها : (فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم يَتَفَكَّرون)⁽⁸⁾
• مثل‌ها : (و تِلكَ الامثالُ نَضرِبُها لِلنّاسِ لَعَلَّهُم يَتَفَكَّرون)⁽⁹⁾
• نشانه‌ها : (كَذلِكَ نُفَصّلُ الاياتِ لِقَومٍ يَتَفَكَّرون)⁽¹⁰⁾
• احكام و قوانين – بعد از اعلام حكم شراب و قمار مي‌فرمايد- : (كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللهُ لَكُمُ الاياتِ لَعَلَّكُم تَتَفَكَّرون)⁽¹¹⁾

6. تأثير: از آياتش تأثير بپذيريم

در سوره مباركه قمر چهار بار اين آيه تكرار شده‌است. (و لَقَد يَسَّرنا القُرآنَ لِلذّكرِ فَهَل مِن مُدَّكِر)⁽¹²⁾ ما اين آيات قرآن را ساده كرديم تا شما پند بگيريد آيا پند‌پذيري هست؟ يعني من انتظار دارم خوانندگان من تأثير بپذيرند. در آيات آغازين سوره انفال مي‌خوانيم: (اِنَّمَا المُؤمِنونَ الَّذينَ اِذا ذُكِرَ اللهُ وَجِلَت قُلوبُهُم و اِذا تُلِيَت عَلَيهِم آياتُهُ زادَتهُم ايماناً)⁽¹³⁾ فقط مؤمنان كساني هستند كه وقتي نام خداوند برده مي‌شود دلهاي آنها از عشق به خدا مي‌طپد و آنگاه كه آيات قرآن تلاوت مي‌شود بر ايمان آنها افزوده مي‌شود. پيام مهم اين آيه تأثيرپذيري از قرآن است. صدها حكايت از سالهاي نزول قرآن تاكنون در تاريخ به ثبت رسيده كه حاكي از تأثيرپذيري مسلمانان از كلام خداست شبيه حكايت فضيل عياض كه تحت تأثير آيه 16 حديد توجه كرد (أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ) و حكايت فاطمه زهرا (سلام اللّه عليها) كه پيراهن عروسي خود را به زن فقير داد و اين آيه قرآن را خواند (لَن تَنالُوا البِرَّ حَتّي تُنفِقوا مِمّا تُحِبّون)⁽¹⁴⁾

7. تعليم: مرا آموزش دهيد

تعليم كتاب از وظايف انبياست (هُوَ الّذي بَعَثَ في الامّييّنَ رَسولاً مِنهُم يَتلوا عَلَيهِم آياتِهِ و يُزَكّيهِم و يُعَلّمُهُمُ الكِتابَ و الحِكمَه)⁽¹⁵⁾ و رسول خدا(صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود: بهترين شما كسي است كه قرآن را بياموزد و به ديگران ياد بدهد خَيرُكُم مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ و عَلَّمَه قرآن كريم در سوره آل عمران آيه 79 مي‌فرمايد: (كونوا رَبّانييّنَ بِما كُنتُم تُعَلِّمونَ الكِتابَ و بِما كُنتُم تَدرُسون) بخاطر آموزش كتاب و تدريسي كه داريد ربّاني باشيد. آموزش قرآن بايد همگاني ، همه‌جايي ، همه سني و فراگير باشد و اولياء ومربيان همه در اين طرح آسماني شركت كنند و هميشه بدنبال روشهاي جذاب و متنوع براي آموزش قرآن باشيم. آموزش تمام لايه‌هاي قرآن روخواني ، روانخواني ، زيباخواني ، ترجمه ، مفاهيم ، تفسير و …

8. عمل: به فرامين من عمل كنيد

انتظار قرآن اين نسخه شفابخش انسان ، عمل است. در اين كتاب خداوند منّان بيش از 1.400 بار امر و بيش از 400 بار بندگانش را نهي كرده، بديهي است كه قرائت ، تلاوت ، ترتيل ، استماع ، تدّبر ، آموزش و تأثير همه گامهاي مقدماتي براي عمل هستند و از نگرانيهاي پيامبر عزيز اسلام(صلّي الّله عليه و آله و سلّم) در روزهاي آخر عمرش يكي همين بود كه مي‌فرمود: نگرانم به خواندن قرآن بسيار توجه شود اما از عمل به قرآن خبري نباشد. ما بايد براي آوردن قرآن به صحنه عمل فكري كنيم و اين دستورات زندگي ساز و سعادت آفرين را به رفتار تبديل كنيم.

9. تقويت ايمان

وقتي اسلام آمد دشمنان در گام اول به فكر سركوب كردن اسلام افتادند، بعد كه موفق نشدند در گام دوم بدنبال محدود كردن اسلام و زماني كه اسلام ، شرق و غرب عالم را متوجه خود كرد به فكر تضعيف و منحرف كردن افتادند. قرآن از توطئه‌هاي مخالفان پرده برداشته‌و مي‌فرمايد(وَدّواَ لَو تَكفرون)⁽¹⁶⁾ كافران مي‌خواهند ايمان را از شما سلب كنند (وَدَّ كَثيرٌ مِن اَهلِ الكِتابِ لَو يَرُدّونَكُم مِن بَعدِ ايمانِكُم كُفّاراً)⁽¹⁷⁾ برنامه كافران، گرفتن ايمان شما و كشاندن شما به سمت كُفر است. وظيفه شما در برابر آنها تقويت ايمان است. قرآن كريم در آيه 136 سوره نساء مي‌فرمايد: يا اَيُّها الَّذينَ آمَنوا آمِنوا بِاللهِ و رَسولِهِ و الكِتاب اي كساني كه ايمان آورده‌ايد ، ايمان بياوريد به خداوند و فرستاده او و كتاب. يعني قوّت ايمان شما ناكافي است ، تقويت كنيد ايمانتان را و بدانيد كه دشمن براي تضعيف ايمان شما ، به خدا و پيامبر اسلام و قرآن برنامه دارد. با كتاب با فيلم با كاريكاتور با طنز و … پس خود را در برابر دشمن مجهز كنيد.

10. اقامه

كلمه اقامه بمعناي برپاداشتن ، برافراشتن. در قرآن كريم درباره اين عدل (لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسط)⁽¹⁸⁾ نماز (اَقيموا الصَّلاه)⁽¹⁹⁾ و كتاب آسماني بكار رفته در آيه 68 سوره مائده سخن از اقامه كتاب آمده‌است و مي‌فرمايد : (يا اَهلَ الكِتاب لَستُم عَلي شَيءٍ حَتّي تُقيمُوا التَوراه و الانجيل و ما اُنزِلَ اِليكُم) اي يهوديان و اي مسيحيان و اي مسلمانان ، هويت شما به اقامه كتاب خداست اگر يهوديان ومسيحيان تورات و انجيل را در زمان خود و شما مسلمانان پرچم قرآن را بپا نداريد و دستوراتش را اجرا نكنيد هيچ ارزشي نداريد. بايد براي اين كتاب هزينه كنيد. هر كس سهمي بپذيرد و كاري كه در توان دارد براي اهتزاز پرچم قرآن بردارد تا ارزش و منزلت پيدا كنيد.

• واقعه/79
• مريم/12
• مزمل/20
• اسراء/78
• ال عمران/113
• عنكبوت/45
• اعراف/204
• اعراف/176
• حشر/21
• يونس/24
• بقره/219
• قمر/17
• انفال/3
• ال عمران/92
• جمعه/2
• نساء/89
• بقره/109
• حديد/25
• يونس/87

بیشتر بخوانید