امیرالمومنین علیه السلام فرمود توبه به قول امروزی ها یک بسته است. یک کار چهار قسمتی هست:

• توبه نَدَمُ بِالقَلب قدم اولش این است که در دل پشیمان است که این کار راکرده تا حالا چرا سر به سر مردم میگذاشته چرا به مال مردم طمع داشته چرا چشم چرانی میکرده چرا دروغ حالا پشیمان است. قدم اول این کارهایی که میکردم نادرست بوده.
• قدم دوم اِستِغفارُُ بِلِسَان به زبان هم بگوید خدایا عذرخواهی میکنم.
• قدم سوم وَتَرکُُ بِالجَوارِح با کار ان گناه ان جرم ان اشتباه را ترک کند.
• قدم چهارم وَ اِضمارُُ اَن لَا یَعُود تصمیم بگیرد ان کار را تکرار نکند. دوباره بعد از ماه رمضان نرود سر خانه اول.

توبه یک مجموعه چهار قسمتی است در دل پشیمان میشود. بر زبان عذرخواهی میکند از خدا. در عمل ترک میکند آن کار را. در فکر تصمیم میگیرد ان کار را تکرار نکند. خب توبه ابعادی دارد گناهانی که بشر مرتکب میشود فرق میکند گناهان فکری هست گناهان مالی هست گناهان اخلاقی هست انواع و اقسام گناهان داریم.

اول دعای کمیل امیرالمومنین علیه السلام به ما یاد میدهد که اینطوری عذرخواهی کنید. در حدیثی پیامبر عزیز ما این ابعاد را شکافته خواهش میکنم این حدیث را شما که نمینویسید هیچ روزی حافظه هایتان هم که الحمدلله خوب است خواهش میکنم این حدیث ده قسمتی را که میخواهم بگویم حداقل چهار پنج قسمتش را تا برسید خانه حفظ کنید. بعد مرور کنید این سخنی را که پیغمبر یاد داده بعد به بندگی خودمان مراجعه کنیم ببینیم ما مبتلا هستیم به این قصه. اگر مبتلا هستیم از این فضای طلایی ماه رمضان بهره برداری کنیم.

حدیث از اینجا شروع میشود با یک سوال پیامبر به اصحاب فرمود اَتَدرونَ مَنِ التَّائِب؟ ایا خبر دارید ایا میدانید توبه کن کیست؟ مردم گفتند نه یا رسول الله شما اشراف دارید به موضوعات شما توضیح دهید ما بدانیم توبه کن کیست.

بعد ده دوازده تا گروه را پیغمبر اسم بردند و فرمودند اینها توبه کن نیستند. یعنی من و شما باید فکر کنیم عجب حالا فهمیدم چون گاهی وقتها میگویند چیزی را میخواهی توضیح بدهی ضدش را بگو مردم میفهمند خود ان چیز چیست. ده گروه را پیغمبر اسم برده فرموده اینها تائب نیستند. شما حساب کار خودت را بکن.

1. گروه اول اِذَا تَابَ العَبد وَ لَم یُرضَ الخُصَمَاء فَلَیسَ بِتَائِب اگربنده ای توبه کند و طرف دعوا را راضی نکند این توبه نکرده. بعضی از گناهان ما سر اختلافاتی است که با مردم داریم مثلا مال مردم امده در مال من اختلاف حساب پیش امده بدهکار هستم حق نزدم را نمیدهم حالا مردم. همسرم است یا همسایه ام است یا خریدار است یا فروشنده است یا دولت است یا ملت است یک حقی اینجا جابجاشده من هم میدانم بدهکارهستم حالا یک تومان یا ده تومان یا هزار تومان یا ده میلیون یا صدمیلیون یا ده میلیارد هرچقدر. الان میخواهم توبه کنم توبه ام به چیست؟ طرف را راضی کنم. نمیشود بیایم مسجد و گریه کنم مثل همانی که رشت میرفت به سمت رشت میرود گریه میکند اشتباه امده ام خب اگر اشتباه امدی برگرد. برگشت مسائل مالی حق الناس ما نمیرسیم من یک تحقیقی خودم انجام دادم در تمام ابواب فقه یک بحث دامنه داری است شاید پنج شش جلسه لازم است در تمام ابواب فقه موضوع حق الناس هست از همان نمازی که میخواهیم بخوانیم وضو میخواهیم بگیریم نباید ان اب غصبی باشد ایستادی یک جایی وضو بگیری ان مکان نباید غصبی باشد. میخواهیم نماز بخوانیم ان لباس نباید غصبی باشد. ان قدیما حمام های عمومی بود رفته حمام که غسل جنابت کند نظرش هم این بوده پول حمامی را ندهد این مسئله در رساله ها هم هست ان غسلش باطل است. یعنی یک جوری خدا این نماز را طراحی کرده که حق الناس حساس شوند مردم به حق الناس. مثلا دو نفر شریک هستن یا یک نفر مستاجر است همه اینها حق الناس در ان است. در همه ابواب فقهی حق الناس وجود دارد حالا ماه رمضان شده من میخواهم توبه کنم گناهم چیست یک گناه مالی حق کسی در مال من است. حالا این توبه اش به این است که این حق را باید بدهم یا اگر ان حق را نمیدهم بروم خدمت اقا؛ اقا شما اینقدر از من طلب داری من هم ندارم بدهم راضی شو از ما او هم میگوید خودت امدی گفتی راضی هستم. مهم ان رضایت است رضایت طرف را اختلاف پیش امده اختلاف هم طبع زندگی ماهست پیش می اید حالا یا عمدی یا سهوی یا با غرض یا بی غرض انواع و اقسامش پیش می اید. این زندانها جمعی از این کسانی که زندان هستند سر همین مسائل مالی هستند. حالا میخواهد توبه کند توبه اش به این است که طرف دیگر را خصم را دادگاه دو نفر هستند او را باید راضی کند. اگر راضی نکند توبه نکرده این گروه اول.
2. دوم مَن تَابَ وَ لَم یَزِد فِی العِبادَة فَلَیسَ بِتَائِب ماگفتیم توبه یعنی برگشت به سوی خدا. خب برگشت به سوی خدا یک معنا دارد معنایش در عبادت پیدا میشود مثلا نماز نمیخوانده حالا میخواهد توبه کند باید نماز بخواند روزه نمیگرفته خب باید روزه بگیرد خمس نمیداده باید خمس بدهد حج نرفته باید حج برود. یک نشانه مهم برگشت به سوی خدا بندگی خداست. منی که هیچ فرقی نکردم همینطور با زبان گفتم اشتباه کردم این تسبیح هم دست گرفتم ۵۰۰بار یا ۷۰۰ بار یا ۱۴هزاربار گفته ام خدایا اشتباه کرده ام نه این گفتن جزئی از ان مجموعه است. من بعد از توبه باید علاقمند به عبادت شوم علاقمند به نمازشوم علاقمند به دعاشوم. این معنی اش این است که من برگشتم به سوی خدا من دوست دارم حرف بزنم با خدا این جمله دوم .
3. سه مَن تَابَ وَ لَم یُغَیِّر لِبَاسَهُ فَلَیسَ بِتَائِب هرکس توبه کند ولی لباسش را عوض نکند توبه نکرده. من وقتی این حدیث را اولین بار خواندم سال دوم طلبگی بود یعنی تقریبا پنجاه سال قبل پیش خودم گفتم برای چه توبه کننده باید لباسش را عوض کند برای چی اگر لباسش را عوض نکند توبه نکرده. رفتم پیش ایت الله ابراهیم امینی که رحمت خدا بر او باد در کرونا از دنیا رفت در همین خیابان ارم داشت میرفت حدیث را به ایشان نشان دادم حضرت استاد این چیه معنایش ایشان خندیدند فرمودند گاهی وقتها گناه به خاطر لباس است مثلا لباس تنگ پوشیده ان خانم یا رنگ لباس تحریک کننده است از رنگهای متضاد استفاده میکنند تا بیننده خیره بشود اندامش پیداست یا نازک است ان لباس یا غصبی است فرق نمیکند دختر پسر مرد یا زن خودش هم میداند. یک وقتی این خانمهای الان الحمدلله اوضاع خانمها خیلی خوب است یه کفشهایی میپوشیدند ته کفش یک فلزی دارد؛ نیست الان که مثلا این خانم محیط ارامی مثل بیمارستان راه میرفت موج مینداخت تلق تولوق تلق تولوق یا ادمی هم که غرض و مرض داشت می امد و به سمتش. این خانم میخواهد توبه کند خب این لباس را نباید دیگر بپوشد توبه اش به این است این پوشش را باید تغییر دهد حجابش را باید درست کند ارایشش را باید ساماندهی کند. حالا به قول حاج اقا قرائتی ده لیتر هم اشک بریزد از شب تا به صبح شب احیا بگوید خداجون برایت بمیرم من دیگر اشتباه کردم بازهمان لباسها را بپوشد. این جمله سوم است گاهی ریشه گناه فرم پوشش ما است که خداپسندانه نیست و تولید گناه میکند.
4. جمله بعدی این است هرکس توبه کند ولی رختخوابش را عوض نکند توبه نکرده این را پرسیدم از اقای امینی این دیگه چیه؟ مگر هر کسی توبه میکند تشک و متکا را باید سر کوچه بگذارد پیغمبر چه منظوری داشته؟ ایشان فرمود: رختخواب نماد از رابطه نامشروع است. در حدیث ان کلمه را امام معصوم به زبان جاری نمیکند مثلا کلمه زنا را نمیگوید ان نمادش را که رختخواب است بستر است یعنی هرکس رابطه نامشروع داشته باشد باجنس مخالف. حالا ماه رمضان میخواهد توبه کند توبه اش به چیست خب ان رابطه را باید تغییر بدهد حالا ان رابطه در حد تلفن بوده یا در حد دست دادن بوده یا در حد بوسیدن بوده یا در حد بغل کردن بوده حالا بقیه اش مسجد است نمیتوانم بگویم چون حدیث داریم هرعضوی زنایی دارد زنای زبان حرفهای رکیک است. زنای چشم نگاه به نامحرم است هر عضوی زنایی دارد حالا ایشان این رابطه را داشته یا تلفنی خیلیها متاسفانه مبتلا هستند میگویند طرف را ندیده ام اما دوسال است تلفنی با هم حرف میزنیم. حتی گاهی پشت تلفن متاسفانه متاسفانه مثلا ارضا میشود. اینها مسائلی است که وجود دارد حالا میخواهد این را توبه کند برگردد، برگردد یعنی از اینکار باید فاصله بگیرد. مَن تَابَ وَ لَم یُغَیِّر فِراشَهُ وَ وِسادَتَهُ فَلَیسَ بِتائِب هرکس توبه کند ولی رختخواب و بالشتش را تغییر ندهد یعنی ان رابطه را یا یک رابطه سالم داشته باشد ازدواج کند یا دائم یا موقت یک رابطه ای که خدا میپسندد. مومنین کسانی هستند که حراست میکنند از دامنشان وَالَّذینَ هُم لِفُروجِهِم حافِظون حالا این ادم مبتلا شده خدا راهش میدهد بله. خدا توبه اش را قبول میکند بله ولی نباید دوباره تکرار کند ان کار را باید ان کار را کنار بگذارد. این جمله چهارم .
5. جمله پنجم مَن تَابَ وَ لَم یُغَیِّر رُفَقَاءَهُ فَلَیسَ بِتَائِب گاهی وقتها خود ما بد نیستیم این رفیقها ما را به بیراهه میبرند. رفیقهایی دارد یا ضد انقلاب هستند یا ناپاک هستند یا دست دراز میکنند به دارایی مردم یا جلسات موسیقیهای انچنانی یا رقص دارند زن و مرد مختلط هستند یا رفیق او را از مسجد جدا میکند از نماز جدا میکند حالا میخواهد توبه کند حالا باید طلاق بدهی ان رفیق را توبه. کسی که مسبب کارهایش بوده دوستانش هستند باید ان دوستان را ترک کند و دوستان درست حسابی بگیرد. ریشه هر گناه اگر سوزانده شود این توبه حقیقی است. هر گناهی هم ریشه اش فرق میکند گناه مالی باشد یک ریشه دارد اخلاقی باشد یک ریشه دیگر.
6. یک جمله دیگر مَن تَابَ وَ لَم یُغَیِّر مَجلِسَهُ فَلَیسَ بِتَائِب. گاهی وقتها بعضی از مجالس هست که مجلس گناه است نباید انجا رفت و امد کنیم توبه اش به این است دیگر من بعد از ماه رمضان به فلان مجلس نمیروم این مجلس تولید گناه میکند. ادمهایی که می ایند یا از نظر فرهنگی از نظر فکری فرقه های انحرافی هستند این اعتقادات نابی را که پیشینیان از پیامبر و معصومین گرفتند به ما داده اند اینها را مخدوش میکند. خب نباید این جلسه بروم که در ان انحرافات تبیین میشود یا علیه اسلام حرف میزنند علیه پیامبر علیه امام حسین علیه امام زمان یا می ایند به روزگار خودمان علیه انقلاب حرف میزنند. این همه شهید که روز قیامت همه می ایند جلوی ما میپرسند شما چه کردید این زحماتی که ما برایش کشیدیم چگونه حفاظت کردید. موسی بن جعفر علیه السلام از کسی پرسید تو چرا به خانه فلانی رفت و امد میکنی؟ گفت پسر پیغمبر او دایی ام است فرمود ادم منحرفی است دایی ات باشد ادم منحرفی است. نباید با او رفت و امد کنی همان دینی که میگوید صله رحم واجب است مرز دارد برای ان خط قرمز دارد هر صله رحمی نیست ان که واجب است این است که من اعتقاداتم را حفظ کنم دینداری خودم را حفظ کنم.
7. یک جمله دیگر مَن تَابَ وَ لَم یُفَتِّح قَلبَهُ وَ لَم یُوَسِّع کَفَّهُ فَلَیسَ بِتَائِب گاهی وقتها این گناهان ما به دل برمیگردد نگاه میکنم این دل من تاریک شده نماز میخوانم کیف نمیکنم این گرفته این بسته شده این دل خب باید بروم یک معلم یا یک مربی پیدا کنم. اقا چه کنم این دلم گرفته سحر هم بلند میشوم این باز نمیشود این دلم راهش چیست؟ امیرالمومنین علیه السلام فرمود یکی از چیزهایی که دل ادم را میگیرد چشم است. این چشم هرزه میشود به هرجا نگاه میکند امواجش می اید دل را سیاه میکند. چشم باید کنترل کند خودش را اتفاقا در ایه ای که ایات سی ام و سی و یکم سوره نور راجع به نگاه است و راجع به حجاب دو ایه پشت سر هم نگاه حجاب اخر ایه ۳۱میفرماید وَ توبو اِلَیَ الله جَمیعاً ظاهرا اگر اشتباه نخوانم یعنی همه شما انهای که نگاه بد دارند انهایی که حجاب بد دارند همه با هم برگردید به سوی خدا توبه کنید به سمت پاکی حرکت کنید. بعضی ها هم گناهانشان به خاطر این خسیسی است پول دارد ولی محکم چسبیده به این پول. ما در زبان فارسی هم میگوییم فلانی دست و دلباز است فلانی مشتش هم است در عربی هم همین را میگویند اگر کسی توبه کند مثلا بخل دارد خسیس است این را تغییر ندهد توبه نکرده. وَ لَم یُوَسِّع کَفَّهُ ،کَف یعنی همین کف دست اگر توبه کند ولی بخشندگی را پیشه نکند این توبه نکرده. یک خاطره ای من یادم است دوستان انقلابی قبل از انقلاب میخواستند اعلامیه های حضرت امام را تکثیر کنند دستگاه کپی میخواستند پول میخواستند مثلا کتاب میخواستند پخش کنند گفتند پول نداریم بچه هایی هم که در انقلاب بودند همه انها ندار بودند. گفتند بهترین وقت برای پول جمع کردن شب بیست و یکم ماه رمضان است ان شب همه دلها رقیق شده و اقا هم سخنرانی کرده تا چراغها را روشن میکنند چندنفر مامور شدند اینها بروند پولدارها را که از قبل مشخص بود چه کسانی هستند در مسجد کنار انها بنشینند طرح مسئله کنند و از انها پول بگیرد. یکی از انها من بودم چند نفر را به من سپردند من هم رفتم نشستم کنار یک حاج اقایی تا چراغها روشن شد اقا سلام علیکم قبول باشه و طرح مسئله کردم که چقدر احتیاج است و ایشان به من گفتند پول دادن برای من مثل این است که با قیچی قلبم را تکه تکه کنند هرچی میخواهی بخواه پول نخواه. خب این چه توبه ای است توبه ادم خسیس ادم بخیل این است که بخشنده شود حالا ده هزار بار هم استغفرالله بگوید آن استغفرالله نه اینکه بد است باید با عمل همراه باشد.
8. مَن تَابَ وَ لَم یَحفَظ لِسَانَهُ فَلَیسَ بِتائِب ریشه بعضی از گناهان زبان است از امام باقر علیه السلام حدیث نقل شده بیشتر جهنمی ها به خاطر زبانشان جهنم میروند تعداد زیادی از گناهان بنیانگذارش موسسش زبان است خب حالا میخواهیم توبه کنیم توبه اش به مراقبت از زبان است هرکس توبه کند وَ لَم یَحفَظ لِسانَهُ مراقب زبانش نباشد اقا نگو این حرف را این گناه است چرا ابروی یک نفر را میبری چرا یک مومن را تحقیر میکنی چرا بین دو نفر را به هم میزنی خب همه اینها گناه است. گناهان زبان را بعضی ها چهل پنجاه شصت هفتاد گناه را گفته اند مربوط به زبان است.

یعنی توبه یک بخش مهمی از ان به کنترل زبان برمیگردد. مَن تَابَ وَ لَم یُقَدِّم فَضلَ قُوتِهِ فَلَیسَ بِتائِب این هم جمله اخر هرکس توبه کند این قوتی که اضافه دارد مگر ادم چقدر میخواهد بخورد ان را ندهد او توبه نکرده. بالاخره این مالی که خدا به ما داده ان راننده ها پشت کامیونها مینوشتند درحقیقت مالک اصلی خداست. این امانت چند روزی بهر روزی دست ماست خب بده یعنی دو بند یا سه بند از این ده بند راجع به مسائل مالی بود. بعد پیغمبر این رافرمود اِذَا استَقامَ هَذِهِ الخِصَال این ده تا چیزی که من گفتم اگر شکل بگیرد فَذاکَ تائب او توبه کرده. اینها در حدیث بود فردا میخواهیم سراغ قران برویم در قران هم ایات توبه به ابعاد و لایه های توبه پرداخته اگر فردا زنده باشیم اَللهمَّ اجعَلنَا مِنَ التَّوّابین. (توبه واقعی)