اقامۀ نماز حتی در سخت‌ترین حال (شرح صفحه 95 قرآن کریم)

شرح صفحه 95 قرآن کریم، سوره نساء آیات 105-102 از مجموعه دروس بر ساحل نور توسط حجت الاسلام سید جواد بهشتی را به صورت فیلم، صوت و متن پیاده شده تقدیم شما مخاطبان قرآنی می نمائیم.

دانلود فایل صوتی(شرح صفحه 95 قرآن کریم)

اسلام با نماز شروع شد. پیامبر عزیز ما صلی الله علیه و آله و سلم فرموده‌اند: «اولین فرمانی که از آسمان آمد، نماز بود». امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم که جان می‌داد سرش روی سینۀ من بود، آخرین کلام ایشان دغدغۀ نماز بود». اسلام در یک کلمه که «رابطۀ عاشقانه و عارفانۀ انسان با خدا» است، خلاصه می‌شود. اقتصاد، سیاست، اخلاق و تمام این‌ها مقدمۀ رابطه انسان با خدا است.

در اهمیت نماز، همین بس که آیۀ ۱۰۲ از سورۀ نساء می‌فرماید: «ای پیامبر! در میدان جنگ نماز را به جماعت برگزار کن». این آیه به ما مسلمان‌ها می‌فهماند که «نماز» یک مسئلۀ خیلی مهم است؛ یعنی نه تنها مستحب و خوب است،بلکه مسالۀ خیلی مهمی است.

در این جنگ مسلمانان‌ها حدود ۱۷۰۰ نفر بودند. یک زمانی استاد عزیز بنده، حاج آقای قرائتی، در دانشکدۀ افسری امام علی علیه السلام، قصد داشت با 200 افسر، آیه‌ای که الان خواهیم خواند را انجام بدهد. ولی آن‌ها گفتند: چه کار سختی است!…

شرح آیه از این قرار است:

صفحۀ 95 قرآن کریم

سورۀ مبارکه نساء

آیات 105-102

آیۀ 102 : «وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَىٰ لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ ۗ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ ۖ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا»

«وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ» ای پیامبر! وقتی بین رزمندگان بودی، «فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ» و خواستی با آن‌ها نماز بگذاری، «فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ» رزمندگان را دو قسمت کن، یک قسمت از آن‌ها، –مثلاً 800 نفر از آن‌ها– با تو نماز بگذارند، «وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ» و در حال نماز هم باید اسلحه‌هایشان همراهشان باشد، که اگر دشمن حمله کرد، مهیا باشند. «فَإِذَا سَجَدُوا»..

نماز «خوف» یا نماز «جنگ»، دو رکعت است. در رکعت اول آن، ۸۰۰ نفر اقتدا کردند. هنگامی که به سجده رفتند، قصد فُرادا کنند. خودشان رکعت دوم را با سرعت بخوانند و رکوع و سجده‌ها را به جا آورند، سپس تشهد و سلام کنند. آنگاه از آن ۸۰۰ نفر دیگر اسلحه‌ها را بگیرند و با ایشان جابه‌جا شوند. حال آن ۸۰۰ نفر دیگر، به جای این‌ها بیایند. چرا؟

به این دلیل که ما پس از گذشت هزار و چند صد سال، به اهمیت نماز پی ببریم. همین نمازی که دربارۀ آن می‌گوید: خواندم راحت شدم، فکر می‌کنند یک «بار» است… البته که بار نیست، بلکه پشتوانۀ ملت است.

«فَإِذَا سَجَدُوا» وقتی سجده کردند و آن رکعت دوم را خواندند و نماز تمام شد، «فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ» این‌ها می‌روند پشت سر شما، «وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَىٰ» آن دستۀ دیگر که «لَمْ يُصَلُّوا» هنوز نماز نخوانده‌اند، «فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ» بیایند با تو نماز بخوانند، یعنی به رکعت دوم تو متصل شوند.

در این جنگ، هنگامی که فرماندۀ دشمن مشاهده کرد که مسلمان‌ها در حال خواندن نماز ظهر هستند، گفت: در نماز عصر به مسلمان‌ها حمله کنیم، مسلمان‌ها عاشق نماز هستند، در آن از خود بی‌خود می‌شوند. این آیه در آن‌جا نازل شده است. آیه نازل نشد که نماز نخوانید، یا تنها بخوانید و یا در سنگرها بخوانید، نه… بلکه در تیررس دشمن! و به جماعت! نماز بخوانید.

«وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ» گروه دوم، علاوه بر اسلحه، زره‌های خودشان را هم باید همراه داشته باشند. «وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ» مسلمان‌ها! کافران دوست دارند شما غافل شوید از سلاح‌ها و امکانات خود، مواد غذایی و هر چه را که داشته‌اید، «فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً» ناگهان به شما حمله‌ور شوند. آن‌ها می‌خواهند از غفلت شما سوء استفاده کنند، بیدار باشید!…

«وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى» و اما اگر مشکلی دارید، ایرادی ندارد این نماز را به این شکل برگزار کنید، مشکل یعنی چه؟ «مِنْ مَطَرٍ» مثلا اگر باران آمده، «أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ» یا اگر بیمار هستید، « أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ » ایرادی ندارد سلاحتان را –در وقت نماز– روی زمین بگذارید. «وَخُذُوا حِذْرَكُمْ» البته باید زره را پوشیده باشید. «إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا» خداوند برای کافران، عذابی خوارکننده آماده کرده است.

آیۀ 103 : «فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمْ ۚ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ ۚ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا»

«فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ» وقتی نمازتان به پایان رسید، «فَاذْكُرُوا اللَّهَ» باز خدا را یاد کنید.

بنده در همایشی در سپاه پاسداران حضور داشتم که عنوان آن «نماز، نماد قدرت» بود؛ به راستی که نماز به مسلمان‌ها قدرت می‌دهد. آن‌ها با نماز، خود را به سرچشمۀ قدرت بی‌انتهای الهی مرتبط می‌کنند. هنگامی که نماز تمام شد، باز خدا را یاد کنید. چگونه؟ «قِيَامًا» در حال ایستاده، «وَقُعُودًا» و در حال نشسته، «وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمْ» و وقتی به پهلو خوابیده‌اید. امامان ما در تفسیر این آیه، اینگونه فرموده‌اند: اشاره به نمازهای بیماران، و کسی که نمی‌تواند ایستاده، نشسته و یا خوابیده نماز بخواند، دارد.

«فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ» اما وقتی خوف و ترس برداشته شد، به آرامش رسیدید، دشمنی در کار نیست، «فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ» این دفعه به طور معمول نماز بخوانید. یعنی نماز خوف نباشد. «إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا» حقیقت این است که نماز بر مؤمنان واجبی معین، ثابت و وقت‌دار است. «وقت» جزء جوهرۀ نماز است. به عنوان مثال امکان داشت ما روزهای جمعه صد رکعت نماز بخوانیم. ولی خداوند این را نفرموده است. بلکه هر روز و هر شب، صبح‌ها دو رکعت، ظهر‌ها چهار رکعت، عصرها چهار رکعت باید بخوانیم و آن هم در وقت خود باشد. قبل از وقت، نماز باطل است، اول وقت بهترین است، با تأخیر از ثواب آن کم می‌شود. بعد از وقت، گناه دارد. پس «وقت» خیلی مهم است.

در برنامه‌ریزی، نظم و انضباط یک مسلمان، نماز واجبی وقت‌دار است. در قرآن خداوند به چیزی بیش از گوهر «وقت»، قسم نخورده است. قدر وقت‌هایمان را بدانیم…

آیۀ بعد:

آیۀ 104 : «وَلَا تَهِنُوا فِي ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ ۖ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ ۖ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا»

«وَلَا تَهِنُوا فِي ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ» سستی نکنید در تعقیب دشمنان، «إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ»؛ اینجا «تَأْلَمُونَ» با «عین» نیست، بلکه با «همزه» است. «أَلَم» یعنی درد –به همین دلیل است که می‌گویند ما نمازمان را باید درست تلفظ کنیم. مثلاً «عالمین» یعنی جهانیان، «عالِم» یعنی «دانا»، اما اگر همین «عالم» را به جای «عین» با همزه بخوانیم، (یعنی «اَلَم» که معنی آن درد است)، به معنای «کسی که درد دارد» خواهد شد. پس بایستی درست تلفظ کرد.–

مسلمان‌ها گاهی خسته می‌شدند، آسیب می‌دیدند، آیه می‌فرماید: همانگونه که شما آسیب دیده‌اید، دشمن شما هم آسیب دیده است.

آقای نادر طالب‌زاده –که همۀ شما هم او را می‌شناسید، او که درس خواندۀ آمریکا است– می‌گوید: من بررسی کرده‌ام که ضربه‌هایی که آمریکا از انقلاب اسلامی ‌ایران خورده است، خیلی بیش از ضربه‌هایی است که ما از آمریکا خورده‌ایم». همه‌ی آن‌ها را با هم محاسبه کنیم.

«إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ» اگر شما به دردهایی دچار شدید، «فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ» دشمنان شما هم مبتلا شدند به دردهایی که «كَمَا تَأْلَمُونَ» شما مبتلا شدید؛ منتها شما چیزی دارید که آن‌ها ندارند؛ «وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ» و شما امیدی از جانب خدا دارید که آن‌ها ندارند، « وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا» و خداوند دانای حکیم است.

بین یک مسلمان و چند یهودی اختلافی پیش آمده بود، یهودیان می‌خواستند سر آن مسلمان‌ را کلاه بگذارند؛ این آیه به سبب آن ماجرا نازل شده است:

آیۀ 105 : «إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ ۚ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا»

إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ» ای پیامبر! ما کتاب –قرآن– را به حق بر تو فرستادیم، «لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ» تا داوری و قضاوت کنی بین مردم بر اساس تعلیماتی که خدا به تو داده است. «وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا» و نکند از خائن حمایت کنی!

یهودیان قصه را –آن قصه‌ای که در شأن نزول آیه آمده است و ما فرصت بیان آن را نداریم– به گونه‌ای تنظیم و طراحی کرده بودند که پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم را به خطا بیاندازند. خداوند به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم تعلیم داد که چگونه داوری کند تا حامی خائن نباشد.

ائمۀ ما، مانند امام حسین علیه السلام این جمله را زیاد به کار برده‌اند: ما نباید حامی ‌خائنان و ستمگران باشیم.(شرح صفحه 95 قرآن کریم)

از خداوند می‌خواهیم که شیرینی آیات کتاب خود را به ما بچشاند و روز قیامت شفاعت قرآن را نصیب ما بفرماید. ان‌شاءاللّه …

خدانگهدار شما…